Kolędy

Pieśni śpiewane w okresie Bożego Narodzenia. Nazwa ,,kolęda” pochodzi z łac: calendae – pierwsze dni miesiąca. W calendae styczniowe Rzymianie składali sobie życzenia i podarki, a chrześcijanie zwyczaj ten związali ze świętami Bożego Narodzenia, zachowując jego dawną nazwę. Rozpowszechnił się on także w krajach słowiańskich jako ,,chodzenie po kolędzie”, a śpiewane wówczas pieśni z czasem przyjęły nazwę kolęd. Ustalenie dokładnego czasu pojawienia się kolęd w obrzędowości chrześcijańskiej nie jest łatwe. Wiemy, że w XII w. pojawiły się we Francji (tzw. Noels), gdzie miały charakter pieśni ludowych. Pierwsze polskie kolędy pojawiły się w XV w. jako pieśni kościelne. Z tego okresu pochodzi ok. 10 pieśni, obecnie raczej nie śpiewanych.

Kolędy stanowią specyficzny rodzaj pieśni kościelnych. Łączą w sobie muzykę ludową, często taneczną, dworską i chorałową (gregoriańską). Najbardziej uwypuklony jest element ludowy zarówno w warstwie muzycznej, jak i tekstowej. Wiele kolęd powstało
w oparciu o istniejące już piosenki i tańce i w takiej formie przeniknęło do Kościoła. Dlatego wśród melodii kolędowych można spotkać wiele mazurków, krakowiaków, form o wesołym charakterze typowym dla muzyki ludowej. Pochodzenie dworskie objawia się poprzez obecność poloneza, menueta, sarabandy. Melodia tańca przeniesiona przez organistę z dworu do kościoła, stawała się czysto polską kolędą, zatracając swe obce pochodzenie. Najbardziej zbliżone do pieśni kościelnej typu chorałowego są kolędy, które powstawały wśród zawodowych muzyków kościelnych np. w klasztorach

Niektóre teksty kolęd są przeróbkami dawnych hymnów łacińskich. Najliczniejsze pochodzą od anonimowych polskich autorów z XVII i XVIII w. , gdy rozpowszechnił się zwyczaj kolędowania i wystawiania jasełek. Niektóre kolędy zostały napisane przez znanych pisarzy (T. Lenartowicz ,,Mizerna cicha”; Fr. Karpiński ,,Bóg się rodzi”).

Odmianą kolędy jest pastorałka. W pastorałce tekst często występuje w formie udramatyzowanej – a więc z podziałem na role, obrazy, dialogi. Były one przeznaczone na użytek kolędników dlatego występują wśród nich echa ludowych obrzędów i postacie spoza kręgów ewangelicznych (pasterze o polskich imionach, przedstawiciele różnych zawodów, diabeł, turoń, śmierć). Pierwsze polskie pastorałki pochodzą z przełomu XVII i XVIII w. Cenny zbiór pastorałek Wydał: Ks. M. M. Mioduszeski w 1843 r. w Krakowie; K. Miarka ,,Kantyczki – Kolędy i Pastorałki w czasie Świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane..” – Mikołów – Warszawa 1904; J. Nowak –Dłużewski ,,Kolędy Polskie” – Warszawa 1966; Polskie Wydawnictwo Muzyczne ,,Polskie kolędy i pastorałki” – Warszawa 1985.

Opracowano na podstawie:

Ilustrowana Encyklopedia dla Młodzieży ,,Bóg – Człowiek – Świat”- Księgarnia św. Jacka, Katowice 1991.