Zwyczaje i obrzędy wigilijne

1. Siano wigilijne

Powszechnie zachowywany jest zwyczaj wkładania siana pod obrus na stół, przy którym będzie spożywana uroczysta wieczerza wigilijna. W dawnych wiekach i w różnych częściach Polski zwyczaj ten różne przybierał formy. Dzisiaj przypomina nam ubóstwo groty betlejemskiej i Maryi, która złożyła narodzonego Chrystusa na sianie w żłobie.

2. Tradycyjne potrawy

Ilość potraw podawanych na stół wigilijny była różna. A Bruckner podaje, że wieczerza chłopska składała się z 7 potraw, szlachecka z 9, a pańska z 11. Według innych przekazów, liczba potraw zwykle nie jest do pary, a rodzaj ich jest uświęcony zwyczajem. Dzisiaj jest zwyczaj spożywania 12 potraw. Potrawy wigilijne i sposób ich przyrządzania zostały nieco zmienione, lecz wszystkie składniki pozostały te same. Najczęściej są to: Zupa rybna lub migdałowa, barszcz, różne ryby z tradycyjnymi przyprawami, groch, grzyby, kluski
z makiem, owoce świeże, suszone i gotowane. W prowincjach ruskich kutia (pszenica
z mlekiem i miodem), strucla.

3. Wolne miejsce przy stole

Trudno jest ustalić genezę tego zwyczaju, który zapewne jest nowy, gdyż nie wspomina
o nim żaden z historyków obyczajów polskich.

Pozostawiając wolne miejsce przy stole, wyrażamy serdeczna pamięć o naszych bliskich
i drogich, którzy nie mogą świąt spędzić razem z nami. Może ono również oznaczać członka rodziny, który zmarł lub też w ogóle pamięć o wszystkich zmarłych z rodziny.
J. Komorowska wspomina nawet o umieszczeniu fotografii zmarłego na stole wigilijnym: ,,...stawia się dla niego nakrycie, nieraz jego fotografię i włącza myślą, uczuciem, wspomnieniem do rodzinnych wigilijnych przeżyć”, a główne do modlitwy.

Głębszy sens zyskuje puste miejsce przy stole, jako znak gotowości na przyjęcie każdego gościa, kimkolwiek by on był. W ten wieczór staje przed nami samotna para wędrowców szukających noclegu w Betlejem. Nie znajdując go, udali się do stajni dla zwierząt. Stąd każda rodzina gotowa jest przyjąć każdego wędrowca i zaprosić go do stoły jak kogoś bliskiego.

4. Pierwsza gwiazda

Na pamiątkę gwiazdy Betlejemskiej, którą gdy Mędrcy ujrzeli ,,bardzo się uradowali” (Mt 2,10) rozpoczyna się w Polsce uroczystą wieczerzę wigilijną, gdy ukaże się pierwsza gwiazda na niebie. Zadanie czuwania, by ją zobaczyć spoczywa przeważnie na dzieciach. Jest to bardzo stary zwyczaj przestrzegany w rodzinach do dnia dzisiejszego

Zwyczaj ten został głęboko zakorzeniony w polskiej kulturze i literaturze (W.S. Reymont ,,Chłopi”; M. Dąbrowska ,,Uśmiech dzieciństwa”. O Kolberg pisze, że nie zasiadano do wieczerzy wigilijnej ,,zanim gwiazda powoła wszystkich do połamania się opłatkiem”.
W ,,Encyklopedii kościelnej” ks. M. Nowodworskiego czytamy: ,,gdzie przestrzega się starych zwyczajów, rozpoczynają wigilię z ukazaniem się pierwszej gwiazdy na niebie..’

Gwiazda odgrywa wielką rolę w naszych Bożonarodzeniowych przeżyciach. Nie ma ani jednej szopki, ani jednej choinki, gdzie by jej zabrakło. Mówią o niej również liczne kolędy np. ,,O gwiazdo Betlejemska zaświeć na niebie mym”. Gwiazdą, która stale wskazuje nam drogę do Chrystusa jest wiara. Człowiek powinien się cieszyć łaską wiary, umacniać ją
i prosić Boga o jej pomnożenie.

5. opłatek wigilijny dałam do Bożego narodzenia

Opracowano na podstawie:

Bp Józef Wysocki,, Rytuał rodzinny” – Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek 2003;

Ministrant ołtarza – Duszpasterstwo Służby Liturgicznej, Kuria Metropolitalna, Kraków, 1986.