,,Wielkanoc mówi o czymś niewyobrażalnym. To wydarzenie dochodzi do nas zrazu wyłącznie poprzez słowo, nie dzięki zmysłom. Tym bardziej idzie więc o to, aby pozwolić kiedyś, by pozyskało nas słowo. Ponieważ jednak obecnie wyobrażamy sobie wszystko przy pomocy zmysłów, od dawna już wiara Kościoła przełożyła wielkanocne słowo na symbole, które pozwalają przeczuć to, czego nie da się wypowiedzieć słowem”

Kard. Joseph Ratzinger

Wielkanocne symbole

Palma wielkanocna

Pojawiła się w liturgii kościoła w XVI w. W rozpoczynającą Wielki Tydzień Niedzielę Palmową, przynosimy do Kościoła palmy wielkanocne, na pamiątkę triumfalnego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. Robi się je najczęściej z gałęzi wierzby, czasem łączonych z bukszpanem, barwinkiem lub cisem. Wierzba uważana jest za symbol zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy. Według dawnych zwyczajów powszechne było przekonanie, że palma wielkanocna chroni ludzi i zwierzęta przed chorobami i wszelkim złem przez cały, kolejny rok. Połykanie bazi miało leczyć ból gardła, bywały również dobre na ból głowy i bezsenność. Nie wolno jej było wyrzucać, aż do następnych świąt wielkanocnych. Umieszczano ją za świętym obrazem, aby w razie potrzeby można było jej użyć. W czasie burzy stawiano ją koło komina, aby broniła domostwa przed piorunami.

Ogień

Znak Chrystusa – Światłości rozpraszającej mrok. W Wielką Sobotę o zmierzchu rozpalane są przy kościołach ogniska, które kapłani poświęcają, a zgromadzeni wierni zapalają od nich przyniesione świece.

Paschał

oznacza Chrystusa jako naszego Nauczyciela

Wielkanocna świeca zajmująca centralne miejsce w świątyni - obok ołtarza – od Wigilii Paschalnej do uroczystości Zesłania Ducha Świętego. Jest symbolem zmartwychwstałego Chrystusa, który o sobie powiedział: ,,Ja jestem światłością świata. Kto idzie za Mną nie będzie chodził w ciemnościach, lecz będzie miał światło życia” (J 8, 8.12). Pięć umieszczonych na niej gwoździ zwanych granatami, przypomina pięć ran Jezusa. Z kolei umieszczone na niej cyfry bieżącego roku wskazują, iż Jezus Chrystus jest Panem obecnego czasu, a pierwsza i ostatnia litera alfabetu greckiego – alfa i omega, że Chrystus jest początkiem i końcem wszystkiego. W Wigilię Paschalną, podczas Liturgii Światła, tę wielkanocną świecę zapala się od poświęconego wcześniej ognia i w uroczystej procesji wnosi się do kościoła. Zapalenie paschału symbolizuje przejście z ciemności do światła, ze śmierci do życia.

Paschał zapala się podczas każdego nabożeństwa w okresie wielkanocnym. Po jego zakończeniu ustawia się go przy chrzcielnicy i zapala podczas udzielania sakramenty chrztu świętego. Od niego zapala się chrzcielne świece nowo ochrzczonych, na znak ich włączenia przez chrzest w tajemnicę śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Stawia się go także przy trumnach zmarłych podczas pogrzebu, wyrażając w ten sposób wiarę w ostateczne zmartwychwstanie. Dawniej od tych płonących świec gospodarze rozpalali pod kuchnią ,,nowy ogień”, a dom i całe obejście kropili poświęconą wodą.

Woda

Od niepamiętnych czasów uważana jest za źródło życia, symbol szczególnych energii witalnych. Zaspokaja pragnienie, uwalnia od brudu, gasi ogień. Jej naturalnym właściwościom przypisane zostały odniesienia duchowe. Symbolizuje uzdrowienie, odrodzenie ducha i ciała, zmartwychwstanie, oczyszczenie, dobro i zło duszy ludzkiej. Od momentu chrztu woda wkracza
w nasze życie. Ona nas formuje, odnawia, krzepi i uzdalnia do wydawania duchowych owoców. Zaspokaja nasze pragnienia: ,,kto zaś będzie pił wodę, którą Ja mu dam, nie będzie pragnął na wieki” (J 4, 7-14).

W Wielką Sobotę kapłan błogosławi wodę chrzcielną, trzykrotnie wkłada do niej paschał
i śpiewa za każdym razem: ,,Niech zstąpi na tę pełnię źródła moc Ducha Świętego”. Wierni
z zapalonymi świecami w ręce, odnawiają przyrzeczenia chrzcielne. Obrzęd ten ma przypomnieć, że woda otrzymuje dzięki Chrystusowi moc uświęcającą.

Krzyż z czerwoną stułą

oznacza Chrystusa jako Kapłana W okresie świąt paschalnych na krzyżu zawiesza się czerwoną stułę, która zwykle jest częścią stroju liturgicznego diakonów, prezbiterów i biskupów. Oznacza ich pasterski urząd oraz uczestnictwo w kapłaństwie sakramentalnym. W okresie wielkanocnym zawieszona na krucyfiksie przypomina, że Chrystus jest Najwyższym Kapłanem, który na ołtarzu Krzyża złożył najdoskonalszą Ofiarę - ,,sam stał się Kapłanem, Ołtarzem i Barankiem Ofiarnym”. Czerwony kolor w liturgii symbolizuje ogień i krew. Figura Chrystusa Zmartwychwstałego oznacza Chrystusa jako Króla

Przy ołtarzu, obok paschału, w okresie Pięćdziesiątnicy paschalnej umieszcza się także figurę Zmartwychwstałego. Przypomina nam o tym, że Jezus wstał z grobu, pokonał śmierć, grzech i zło. Zazwyczaj Chrystus Zmartwychwstały przedstawiany jest w czerwonej szacie, symbolizującej Jego zbawczą Mękę. Jedną rękę ma uniesioną ku górze w geście błogosławieństwa, a w drugiej trzyma chorągiew – znak zwycięskiej mocy. W okresie wielkanocnym obnosi się tę figurę w czasie procesji.

Baranek wielkanocny

W Starym Testamencie baranek paschalny spożywany był przez Żydów w święto Paschy i przypominał wyswobodzenie z niewoli egipskiej (Wj 12). Baranek ten był zapowiedzią i typem Chrystusa, który jako ofiarny baranek miał ocalić od śmierci wiecznej cały rodzaj ludzki. Na tę prawdę wskazywał już prorok Izajasz około 700 lat przed narodzeniem Chrystusa (Iz 53, 4-7). Z kolei Jan Chrzciciel, który przygotowywał drogę Panu i wprost skierowywał uwagę na Jezusa, dał o Nim takie świadectwo ,,Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata” (J1, 30).

Dzisiaj baranek wielkanocny z czerwoną chorągiewką – symbolizuje Chrystusa Pana, który nazwany jest w teologii biblijnej Barankiem Paschalnym. Jest znakiem zwycięstwa Jezusa nad grzechem, złem i śmiercią oraz chwały jaką otrzymał od niebieskiego Ojca. W świątyniach możemy zobaczyć wizerunek baranka siedzącego na księdze z siedmioma pieczęciami. Jest także częstym motywem wielkanocnym, zdobiącym szaty liturgiczne.

Symbolika koszyczka wielkanocnego

Święcone lub święconka

Nazwa pokarmów święconych w Kościele Katolickim w Wielką Sobotę na znak końca postu. Święcone oznacza także uroczyste śniadanie wielkanocne. Chrześcijańska tradycja błogosławieństwa pokarmów sięga VIII w. W Polsce obrzęd ten praktykuje się od wieku XIV. Początkowo święcono tylko pieczonego baranka, chlebową figurkę o postaci baranka. Dzisiaj koszyk wielkanocny, błogosławiony przez kapłana zawiera: baranka, jaja w postaci kolorowych pisanek, sól, chleb, wędliny, chrzan i babkę.

Wszystkie te pokarmy ,,owoce ziemi i pracy rąk ludzkich” stanowią zapowiedź uczty niebieskiej w Królestwie Zmartwychwstałego Odkupiciela.

Jajko

Słowiański symbol życia, płodności, miłości i siły. W chrześcijaństwie jajko symbolizuje nowe życie, które obiecał Chrystus. Jest znakiem odradzającego się życia, symbolem zwycięstwa nad śmiercią. Symbolikę tę rozpowszechnili w Polsce niemieccy zakonnicy. Wywodzi się ona
z dawnego zakazu spożywania jaj podczas Wielkiego Postu. Pokarm ten powracał na stół ponownie w Wielkanoc.

Zwyczaj dzielenia się jajkiem jest typowo polski, nie jest znany w innych krajach. Towarzyszą mu życzenia radości, zdrowia, a także szczęścia w życiu rodzinnym, które składają sobie nawzajem uczestnicy święconego.

Chleb

Najważniejszy pokarm człowieka, owoc pracy oraz symbol Ciała Chrystusa ,,chleb żywy, który zstąpił z nieba” i w Komunii św. daje życie światu. Podstawowy pokarm w wielkanocnym koszyku. Niegdyś do koszyczka ze święconym przygotowywano specjalne chlebki, jednym z nich była tzw. Paska – dziś już prawie nie znana. Paska – to chlebek wielkanocny, pieczony z mąki pszennej, żytniej lub gryczanej. Według starego zwyczaju ludowego na bochenku chleba, nim zacznie się go krajać, winien być nakreślony znak krzyża.

Chrzan, sól

Są odpowiednikami biblijnych gorzkich ziół. W Starym Testamencie spożywano z nimi mięso wielkanocnego baranka.

Chrzan – ma przypominać gorycz Męki Pańskiej, która w dniu zmartwychwstania zmieniła się w radość. Dawniej – według tradycji – wyciskał łzy z oczu, gdy go tarto w Wielki Piątek.
W tradycji ludowej jest symbolem wszelkiej siły i fizycznej tężyzny. Stanowi świetne uzupełnienie do potraw.

Sól – chroni od zepsucia, jest minerałem życiodajnym. W symbolice ludowej ma moc zwalczania, odstraszania wszelkiego zła. Bez soli nie ma życia. To także oczyszczenie, samo sedno istnienia i prawdy. Sól poświęcona ma chronić przed złem i zepsuciem nasze dusze. Stąd twierdzenie o ,,soli ziemi”, zawarte w Kazaniu na Górze, w którym Jezus tak nazwał swoich uczniów, ,,Wy jesteście solą ziemi” - co oznacza, że zostali powołani, by nieść słowo Boże na wszystkie krańce ziemi. Według św. Hieronima Chrystus sam jest ,,niebieską solą”, ponieważ przenika swoją życiodajna siłą całe niebiosa i ziemię.

Kurczęta

Pan Jezus porównywał siebie do ptaka, rozciągającego swe skrzydła nad swoimi pisklętami. Wiemy z obserwacji, że pisklę przebija skorupę i wychodzi z niej zwycięsko. Podobnie wyszedł Chrystus po trzech dniach ze skorupy ziemi, pokonując śmierć.

Bukszpan

Znak pokoju, który przynosi Jezus Chrystus. W Polsce wkłada się bukszpan do koszyczka zamiast gałązki oliwnej

Wędlina

Przysmak, dawniej rzadko jadany; symbolizuje to, co najlepsze, na znak szacunku dla wielkanocnego śniadania. Symbol zdrowia, płodności i dostatku. Dawniej święcono plaster szynki, a od XIX w. także słynną polską kiełbasę.

Pisanki, kraszanki

Pisanka - Artystycznie zdobiona różnym wzorami i napisami skorupka jajka. Kraszanka – jaja malowane w jednym kolorze bez ozdobnych wzorów i napisów. Greckie podanie z X w. mówi, że zwyczaj malowania jajek na Wielkanoc zapoczątkowała Maria Magdalena.

Są symbolem utajonego i ciągle odradzającego się życia. Do obrzędowości chrześcijańskiej weszły w połowie średniowiecza. W paschalnej obrzędowości ludowej chrześcijan przyjęły nową treść symboliczną związaną ze zmartwychwstaniem Chrystusa, kruszeniem skały grobu i rodzącym się nowym życiem jako wielkim darem Boga. Dawniej w tradycji chrześcijańskiej w Wielkim Poście nie wolno było spożywać nabiału i jaj. Dlatego tak chętnie noszone są dzisiaj do poświęcenia. O zwyczaju pisanek przypomniał już w swej kronice w XII w. bł. Wincenty Kadłubek.

Ser

Symbolizuje harmonię miedzy człowiekiem a siłami natury. Jego obecność w koszyku wielkanocnym oznaczała pomyślność w hodowli zwierząt domowych.

Ciasto

Do kanonu święconych pokarmów trafiło najpóźniej. Symbol umiejętności gospodarskiej. Wkładane do koszyczka ze święconką, najczęściej w postaci wielkanocnych bab, powinno być wypiekiem domowym a nie kupowanym w cukierni.